τσακωνική διάλεκτος

Η διάλεκτος των σημερινών Τ. είναι ιδιόρρυθμη, με πολλά αρχαϊκά στοιχεία. Είναι η μόνη από τις νεοελληνικές διαλέκτους η οποία δεν προέρχεται από την αττική, όπως όλες οι άλλες, αλλά απευθείας από τη λακωνική, της οποίας αποτελεί συνεχή και αδιάκοπη εξέλιξη. Η διάλεκτος αυτή διαιρείται σε δύο βασικά ιδιώματα, το νότιο –που μιλιέται στο Λεωνίδιο, πρωτεύουσα της πρώην επαρχίας Κυνουρίας, και στα χωριά Πραγματευτή, Πέρα Μέλανα, Σαπουνακέικα, Τυρό, Άγιο Ανδρέα, Πραστό, Σαμπατηγή, Λιβάδι, Βασκύνα και Παλιοχώρα– και το βόρειο – που μιλιέται στα χωριά Καστάνιτσα και Σίταινα. Επιπλέον, στο νότιο ιδίωμα ανήκει το ιδίωμα του χωριού Χαβουτσί, ενώ στο βόρειο το ιδίωμα του χωριού Βάτκα. Τα δύο αυτά χωριά –τώρα με τουρκικό πληθυσμό– βρίσκονται στα μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας και αποικίστηκαν από T. που βρέθηκαν εκεί πιθανότατα μετά τα Ορλωφικά. Εκτός από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο, που τους ονόμαζε Τζέκονες, οι Τ. αναφέρονται συχνά στο έργο Χρονικό του Moρέως, στο οποίο μάλιστα προσδιορίζεται και η έκταση που είχε η Τσακωνία την εποχή της φραγκοκρατίας. Άλλο επίσης μεσαιωνικό έργο που αναφέρεται και στους Τ. είναι το Χρονικό της Μονεμβασίας. Στους νεότερους χρόνους, πρώτος επεσήμανε την ύπαρξη της τ.δ. ο Τούρκος περιηγητής Τσελεπί Eβλιά, όταν, ταξιδεύοντας στην τότε ευρωπαϊκή Τουρκία, έφτασε το 1668 στη Λακωνία. Ο ίδιος αναφέρεται στη διάλεκτο αυτή σημειώνοντας ότι ήταν αδύνατον να την καταλάβει κανείς χωρίς τη βοήθεια διερμηνέα. Ο Τούρκος περιηγητής διέσωσε μερικές λέξεις, οι οποίες αποτελούν και το παλαιότερο γραπτό δείγμα της διαλέκτου. Από τότε, πολλοί επιστήμονες ασχολήθηκαν με τη γλώσσα των T., σπουδαιότεροι από τους οποίους είναι ο Μ. Δέφνερ, που έγραψε και λεξικό της τσακωνικής, και ο Ανρί Περνό, που τη μελέτησε σε βάθος. Όλες πάντως οι μελέτες και οι έρευνες αφορούν το νότιο ιδίωμα, ενώ το βόρειο, που διαφέρει αρκετά, μόλις το 1951 έγινε αντικείμενο μελέτης από τον Αθ. Κωστάκη, στο έργο του Σύντομη γραμματική της τσακωνικής διαλέκτου.